KARDIODIABETOLOGIA - GABINET KONSULTACYJNY

Insulinoterapia

Na zapotrzebowanie organizmu na insulinę (dawkę insuliny) ma wpływ:
– masa ciała pacjenta;
– aktywność fizyczna;
– proporcja mięśni do tkanki tłuszczowej;
– ilość i rodzaj spożywanego pokarmu;
– stan emocjonalny (na przykład narażenie na stres);
– inne równocześnie przyjmowane z insuliną leki.

Dawka insuliny

Początkowa dawka insuliny zalecona przez lekarza może się zmienić po kilku tygodniach, zatem nie należy się martwić, jeśli konieczne będzie przyjmowanie coraz większej liczby jednostek insuliny. Czasami dostosowanie dawki insuliny do indywidualnego zapotrzebowania wymaga wielokrotnej zmiany dawki, zależnie od stopnia wrażliwości organizmu na insulinę. Niektóre osoby lepiej niż inne odpowiadają na insulinę.
Dawka insuliny ustabilizuje się po osiągnięciu takiego poziomu, jaki odpowiada zapotrzebowaniu organizmu.
U różnych osób jest on inny więc nie należy porównywać swojej dawki z dawkami przyjmowanymi przez innych chorych. Stężenie cukru we krwi wskaże, czy dawka insuliny jest właściwa.
Ogromnie ważne jest, aby nigdy nie przerywać insulinoterapii bez porozumienia z lekarzem, zwłaszcza gdy pacjentowi coś dolega.
Lekarz określi, kiedy należy podawać insulinę, ponieważ będzie to zależało od rodzaju insuliny przyjmowanej przez pacjenta. Informacje te prosimy wpisać w tabeli poniżej i trzymać zawsze pod ręką.
Zespół edukacyjny pomoże także opracować plan postępowania na wypadek pominięcia dawki insuliny. Prosimy zapisać instrukcję, aby móc z niej skorzystać, jeśli coś takiego się wydarzy.

Dawkę insuliny określa się w „jednostkach”. Jednostka (U) określa ilość czystej insuliny. Ilość jednostek insuliny w 1 mililitrze (ml) roztworu oznacza stężenie, czyli moc insuliny. Jeśli na przykład na etykiecie podana jest ilość 100 U insuliny, oznacza to, że w każdym mililitrze roztworu znajduje się 100 jednostek

Dawki insuliny    
Rodzaj insuliny      
Przed śniadaniem j.m. j.m. j.m.
W południe j.m. j.m. j.m.
Przed obiadem j.m. j.m. j.m.
Przed kolacją j.m. j.m. j.m.
Przed snem j.m. j.m. j.m.
Całkowita dawka insuliny j.m. j.m. j.m.

Dostosowywanie dawki insuliny

Dawka insuliny będzie się zmieniać w zależności od tego, co pacjent je, jak intensywnie ćwiczy, czy coś mu dolega, w jakim klimacie przebywa, jaką wykonuje pracę, w jakich warunkach żyje i jak aktywny jest towarzysko. Zespół edukacyjny doradzi, w jaki sposób należy przygotować się na te zmiany, odpowiednio dostosowując posiłki lub dawkę insuliny. Czasami stężenie glukozy we krwi może wzrosnąć lub obniżyć się bez przyczyny. W takim przypadku nie należy zmieniać dawki insuliny.

Jeśli utrzymanie stężenia glukozy we krwi stale odbiega od poziomu określonego przez lekarza, należy  porozmawiać o tym na kolejnej wizycie. Lekarz doradzi wówczas, jakie zmiany stylu życia mogą przyczynić się do poprawienia  stopnia kontroli glikemii.

Miejsca podawania insuliny

Insulinę podaje się podskórnie – w warstwę tkanki tłuszczowej leżącą tuż pod skórą. Tkanka tłuszczowa jest mniej wrażliwa na uszkodzenie niż mięśnie, a podawane podskórnie wstrzyknięcia są mniej bolesne. Także tempo wchłaniania się insuliny z tkanki tłuszczowej do krwioobiegu jest wolniejsze. Insulinę można wstrzykiwać podskórnie w ramię, okolice brzucha, udo, pośladki. Samodzielne podawanie insuliny w niektóre z tych miejsc może być trudne, ale pacjent może skorzystać z pomocy członków rodziny.

Przy wyborze miejsca wstrzykiwania insuliny istotne znaczenie ma grubość tkanki tłuszczowej, ponieważ im grubsza jest warstwa tłuszczu, tym mniejsze prawdopodobieństwo wstrzyknięcia leku do tkanki mięśniowej. W przypadku podania insuliny domięśniowo szybciej niż zazwyczaj wchłonie się ona do krwioobiegu, co może spowodować nagły spadek stężenia cukru we krwi. Chociaż na ogół u kobiet tłuszcz odkłada się w większej ilości na udach i pośladkach a u mężczyzn na brzuchu, nie zawsze jest to regułą. Na przykład przy wstrzykiwaniu w udo u drobnej kobiety z bardzo szczupłymi udami istnieje prawdopodobieństwo wstrzyknięcia insuliny domięśniowo.

Przy wyborze miejsca wstrzykiwania trzeba wziąć pod uwagę budowę ciała i rozkład tkanki tłuszczowej – grubość warstwy tłuszczu w każdym miejscu będzie inna w zależności od tego, czy dana osoba jest szczupła, średniej tuszy, czy też ma nadwagę. Zespół terapeutyczny pomoże ustalić, jakie miejsca wstrzykiwania są dla Państwa najlepsze.

Wahania tempa wchłaniania insuliny Aby jak najbardziej zbliżyć się do stanu fizjologicznego, lekarz może zalecić przyjmowanie więcej niż jednego rodzaju insuliny. Każdy rodzaj insuliny wchłania się do krwioobiegu w innym tempie i zaczyna działać w różnym czasie, co także może mieć wpływ na wybór miejsca wstrzykiwania.

Wskazówki dotyczące podawania insuliny

Z jednych miejsc insulina szybciej przenika do krwi niż z innych. Większość insulin wchłania się:

  • najszybciej z okolicy brzucha;
  • trochę wolniej z okolicy ramion;
  • jeszcze wolniej z okolicy ud;
  • i najwolniej z okolicy pośladków.

W zależności od tego, jakie miejsce wstrzyknięcia Państwo wybiorą, stężenie glukozy we krwi może być wyższe lub niższe. Czasami mogą Państwo wybrać określone miejsce ze względu na tempo wchłaniania insuliny. Na przykład jeśli zechcą Państwo zjeść posiłek tuż po wstrzyknięciu insuliny, mogą Państwo wybrać okolicę brzucha, skąd wchłania się ona najszybciej.

Wahania tempa wchłaniania insuliny

Oto ogólne zasady podawania insulin różnego rodzaju:

  • insuliny szybkodziałające/ krótkodziałające (insulina ludzka lub analogi insuliny) powinno się wstrzykiwać w okolicę brzucha;

  • insuliny dłużej działające (średnio-długo lub długodziałające) należy podawać w okolicę uda lub pośladków. Tempo wchłaniania jest wówczas wolniejsze, a czas działania leku w organizmie wydłuża się. Jeśli zachodzi konieczność szybszego wchłonięcia się insuliny długodziałającej, należy wstrzykiwać ją rano w okolicę brzucha;
  • mieszanki insuliny (ludzkiej lub analogów insuliny) podaje się rano w okolicę brzucha, a wieczorem w okolicę pośladków lub w udo. Tempo wchłaniania jest wtedy wolniejsze, dzięki czemu działanie insuliny średnio-długodziałającej utrzymuje się przez całą noc. Należy także pamiętać, że insulina wchłania się szybciej, jeśli tuż po wstrzyknięciu wykonuje się ćwiczenia aktywizujące mięśnie w okolicy miejsca wstrzyknięcia leku. Na przykład kiedy po podaniu insuliny w pośladek pacjent będzie biegał, insulina wchłonie się do krwioobiegu znacznie szybciej niż gdyby wstrzyknięcie wykonane zostało w okolicę brzucha. Osoby wykonujące intensywne ćwiczenia powinny omówić z członkami zespołu edukacyjnego, jakie miejsca wstrzyknięcia insuliny będą w ich przypadkunajodpowiedniejsze.

Zmiana miejsca wstrzykiwania

Niezależnie od tego, jaką okolicę Państwo wybiorą (na przykład okolica brzucha), mogą Państwo dokonywać w nią wstrzyknięć przez kilka dni lub tygodni, jednak istotna jest zmiana miejsca wstrzykiwania insuliny po każdym jej podaniu. Zapobiega to tworzeniu się zgrubień podskórnych oraz utracie wrażliwości skóry w tej okolicy. Chociaż wstrzykiwanie w zgrubiałą tkankę tłuszczową może wywoływać mniejszy dyskomfort, insulina wchłania się z takich miejsc mniej skutecznie, co utrudnia właściwą kontrolę glikemii. Należy starać się wykorzystywać wszystkie miejsca tak, by żadne z nich nie było używane zbyt często.

Techniki wstrzykiwania

Technika iniekcji jest istotna dla właściwego działania insuliny. Używając wstrzykiwacza półautomatycznego (tzw. „pena”  należy wstrzykiwać insulinę w tkankę tłuszczową leżącą tuż pod skórą. Można to uczynić na dwa sposoby:

Wykorzystanie fałdu skórnego – technika ta polega na uchwyceniu skóry palcami tak, by utworzył się fałd i wkłuciu igły w tym miejscu prostopadle do skóry pod kątem 90°. Tą techniką należy wstrzykiwać insulinę w okolicę brzucha lub w miejscach, gdzie tkanka tłuszczowa jest niezbyt gruba. Wskazówki dotyczące podawania insuliny

Rozciągnięcie skóry – technika ta polega na mocnym rozciągnięciu skóry palcami i wbiciu igły bezpośrednio w skórę. Tą techniką można podawać insulinę w okolicę pośladków lub w miejscach, gdzie tkanka tłuszczowa jest grubsza niż wynosi długość igły, którą podawana jest insulina. Aby dodatkowo zmniejszyć prawdopodobieństwo wstrzyknięcia insuliny domięśniowo, można wkłuć igłę pod kątem około 45° do skóry.
Zespół edukacyjny nauczy Państwa właściwej techniki wykonywania wstrzyknięć insuliny.Może być konieczne wcześniejsze przećwiczenie techniki wykonywania iniekcji, tak by upewnić się, że procedura przeprowadzana jest prawidłowo. Czasami po podaniu insuliny pojawia się niewielkie krwawienie lub zasinienie w miejscu wstrzyknięcia. Nie jest to powód do zmartwienia, ponieważ zdarza się to u większości pacjentów. Jeżeli taka sytuacja regularnie się powtarza lub wstrzyknięcia są bardzo bolesne, należy porozmawiać z członkami zespołu edukacyjnego.

Przechowywanie insuliny

Aby działanie insuliny było prawidłowe, powinna być ona właściwie przechowywana i należy się z nią odpowiednio obchodzić. Zasady postępowania:

  • zapas insuliny powinien być przechowywany w lodówce;
  • w żadnym wypadku nie wolno zamrażać insuliny;
  • nieużywane wstrzykiwacze półautomatyczne z insuliną lub wkłady z insuliną należy przechowywać w lodówce;
  • aktualnie używany wstrzykiwacz nie powinien być trzymany w lodówce;
  • insulinę, która nie jest przechowywana w lodówce należy trzymać w możliwie najniższej temperaturze (poniżej 30°C), z dala od źródeł ciepła i światła. Nidgy nie należy zbyt mocno potrząsać czy gwałtownie kołysać pojemnikiem z insuliną, ponieważ może to spowodować zmętnienie roztworu lub powstanie grudek.

Bezpieczne usuwanie igieł i nakłuwaczy/ lancetów

Każdy pacjent powinien dowiedzieć się, jakie są zasady bezpiecznego usuwania igieł i nakłuwaczy/ lancetów. Na przykład nigdy nie należy wyrzucać ich do toalety czy zbiorników wodnych, takich jak jeziora lub strumienie.
Zawsze należy przeczytać instrukcję podaną na ulotce dołączonej do opakowania z insuliną i postępować zgodnie z zaleceniami.
Nie wolno pozostawiać ich w przypadkowym miejscu ani pożyczać innym osobom – w ten sposób mogą roznosić się choroby. Właściwe usuwanie zużytych akcesoriów zabezpiecza przed ich wykorzystaniem czy przypadkowym zranieniem się przez inne osoby. Zespół edukacyjny powinien omówić bezpieczne sposoby usuwania zużytych igieł i nakłuwaczy/lancetów. Można także zapytać w szpitalu, przychodni czy w aptece, czy przyjmuje się tam i utylizuje zużyte igły i nakłuwacze.

Podsumowanie

Znajomość właściwych miejsc i technik wstrzykiwania insuliny jest niezbędna, by działała ona skutecznie. Zespół terapeutyczny powie Państwu, w jakich miejscach należy dokonywać wstrzyknięć w zależności od budowy ciała i rodzaju stosowanej insuliny, a także nauczy odpowiedniej techniki ich wykonywania. Dowiedzą się Państwo również, jak należy używać wstrzykiwaczy, jak przechowywać insulinę i co zrobić ze zużytymi igłami.

Jeśli mają Państwo jakiekolwiek pytania dotyczące podawania insuliny, powinni Państwo niezwłocznie poprosić członków zespołu edukacyjnego o udzielenie odpowiedzi na nurtujące Państwa pytania. Najlepiej jest zwrócić się do lekarza lub pielęgniarki edukacyjnej, których wiedza umożliwi Państwu czerpanie największych korzyści z insulinoterapii. Dzięki odpowiednio stosowanej insulinoterapii łącznie ze zdrową dietą, programem ćwiczeń fizycznych i monitorowaniem glikemii stężenie glukozy we krwi ulegnie obniżeniu, zmniejszy  się ryzyko rozwoju powikłań, a Państwo poczują się lepiej.

Dr nauk med. Joanna Kusowska